Zomereik, steeneik, klimaat en keuzestress
Aan de hand van de Eik neem ik u mee naar de keuzes die gemaakt moeten worden om te komen tot een verantwoorde aanplant. We willen tenslotte een boom die goed groeit en op die plek oud kan worden.
De juiste boom op de juiste plek, hoor je vakmensen dan zeggen.
Helaas bestaat de juiste plek niet meer, in ieder geval ondergronds niet.
Het land van Nederland wordt zeer intensief gebruikt en er liggen heel veel infrastructuren in de vorm van leiding- en kabelnetwerken onder de grond. Daarom moet de juiste plek altijd ‘gemaakt’ worden. Dat maakt de keus makkelijker, zult u zeggen, want de bewortelbare ruimte moet (meestal) toch volledig aangelegd worden.
Quercus robur ‘Fastigiate Koster’
En bovengronds? Kan op de gekozen plek bijvoorbeeld een zomereik (Quercus robur) groeien? De Quercus robur wordt een boom van meer dan 20 m hoog en vaak ook net zo breed. Dan heb je een bovengrondse ruimte nodig die voldoende is voor een echte monumentale Zomereik.
En als de ruimte minder royaal is, kunnen we beter de slanke Quercus robur ‘Fastigiate Koster’ planten.
Een eik planten……. zou je dat nu überhaupt nog wel doen?
We hebben toch wel eiken genoeg? Compleet met die akelige Eikenprocessierups?!
Voor het schrijven van een bomenbeleidsplan bezocht ik een grote woonplaats in de buurt van Eindhoven. Hier staan op verschillende plekken veel grote Eiken. Recent nog weer had men tussen de oude Eiken weer jonge Eiken geplant. De oude Eiken zijn Amerikaanse soorten (Quercus rubra en Quercus palustris) en die zijn niet zo vatbaar voor de Eikenprocessierups. Voor de jonge aanplant koos men Quercus robur. Als de Eikenprocessierups die smakelijke hap weet op te sporen, treft-ie een overdadige voedselbank aan, waarvan dan ook de Amerikaanse eiken onvermijdelijk deel zullen gaan uitmaken. In no-time verspreidt de rups zich als een Bijbelse plaag over heel de stad.
Maar stel dat wij de eik aanplanten op een plaats waar nog niet zoveel eiken in de buurt staan.
Is de zomereik dan een goede keus? We moeten dan ook de klimaatveranderingen in ogenschouw nemen.
Om die reden kan de van nature zuidelijker groeiende steeneik (Quercus ilex) een betere keus zijn.
Toch is ook de Quercus robur inheems van Spanje en Italië tot in het zuiden van Scandinavië. Een warmer klimaat zou dus geen probleem mogen zijn en onze keuze toch tot de zomereik kunnen blijven bepalen.
Als gevolg van de klimaatveranderingen hebben we wel steeds meer te maken met perioden met veel meer regen èn langere droge perioden. Dat is wel een probleem voor veel bomen. Er zijn daarom vakmensen die pleiten voor aanplant van (uitsluitend) exoten. Daar is wat voor te zeggen, maar niet voor niets zijn er in de nieuwe natuurbeschermingswet bepalingen opgenomen rondom de invasie van exoten. Het verhaal over de hemelboom (ook boom van de maand) schetst wat er kan gebeuren.
Ik zou altijd ook de aanplant van inheems bomen bepleiten. Daarbij speelt de ecologie een belangrijke rol.
Er leven op de Zomereik 423 insectensoorten tegen op de Quercus ilex slechts 5 insectensoorten.
Wanneer we bij aanplant zowel qua oppervlakte als qua diepte voldoende bewortelbare ruimte creëren en de bodem ter plaatse verrijken met voldoende organische stof en mineralen, dan hebben ook de inheemse bomen in ons huidige veranderende klimaat voldoende kans.
De zomereik vindt u o.a. in vak 1, vak 10 en vak 25. Quercus is latijn voor eik, robur betekent hardhout, eikenhout, kracht – spreekwoordelijk voor deze duurzame, krachtige verschijning.
Quercus robur ‘Fastigiata’ is niet echt smal, ook al wordt de naam Fastigiata meestal als smal uitgelegd. Het betekent echter meerstammig, met de toppen naast elkaar. Deze eik heeft grillig draaiende takken. Te vinden in vak 6.
Quercus robur ‘Fastigiate Koster’, vak 31–34, is wèl smal en mist de grillige takken van zijn meer natuurlijke broer.
De wintergroene Quercus ilex heette oorspronkelijk Ilex. Pas later werd de naam aan de Hulst gegeven. Jonge steeneiken zijn vorstgevoelig. Het stekelige blad is een bescherming tegen vraat en de slimme Steeneik maakt boven de ‘vraatgrens’ gaafrandige bladeren. Te vinden in vak 27 en 49.
Turners eik (Quercus x turneri ‘Pseudoturneri’) is een kruising tussen de zomereik en de steeneik, deze kunt u vinden in vak 56 en 57.
Mijn nieuwe werkplek is Haarlem. Daar ontdekte ik dat een grote wintergroene Turners eik met een stam van ca. 1 m in doorsnede en met een omvang ter grootte van een Zomereik, die nu – in januari – nog volop in het blad staat. Dat is eigenlijk een vreemd gezicht.
Maarten H. van Atten, dendroloog en European Tree Technician