De Anna Paulownaboom, kleurrijke parkboom met uitzonderlijk CO2 reservoir

In China werd deze boom van oudsher geplant bij de geboorte van een meisje. De snelgroeiende boom ontwikkelde zich terwijl het meisje opgroeide. Wanneer ze ging trouwen, werd de boom omgehakt en sneed men uit het hout duurzame voorwerpen voor haar bruidsschat. De enorme groeikracht zorgde voor voldoende timmerhout, ook als de dochter al voor haar dertiende jaar uitgehuwelijkt werd.

In1834 werd Paulownia tomentosa vanuit Oost-Azië naar Nederland gehaald.

Paulownia wordt in het Nederlands de Anna Paulownaboom genoemd, naar de Russische prinses die in 1816 trouwde met Koning Willem II.

De, destijds landelijk bekende, RMTS te Boskoop beheerde tot eind jaren negentig nog een eigen boomkwekerij ten behoeve van de studenten, die zo zelf konden zaaien, stekken en enten van boomkwekerij-producten. Ook het planten op de kwekerij gebeurde (gedeeltelijk) door leerlingen, ondersteund door twee boomkwekers.
In mijn tijd daar heb ik Paulownia aan het sortiment toegevoegd, vooral om te laten zien wat een enorme groeikracht ontkiemd zaad in het eerste jaar al kan hebben. En inderdaad, gezaaid op de rijke Boskoopse veengrond, kwam het zaad snel op en groeide in het eerste groeiseizoen door tot boven je hoofd!

Het eerste jaar geeft de Paulownia uit zaad één stengel met ongelofelijk groot blad. Het tweede jaar groeit deze verder en worden er zijtakken gevormd. Uiteindelijk wordt het een boom van 15 tot 20 m hoog met een ronde kroon. Het blad is dan half zo groot als het blad in het eerste jaar.

Het is een rijke voorjaarsbloeier (mei), met lilablauwe bloemen. Deze mooie sierboom is dus uitermate geschikt voor park en tuin. Met zijn vlezige wortels kan deze boom tot zeer ver buiten de kroon zijn water en voeding vinden. En dat maakt de boom ook geschikt voor ons veranderende klimaat.

En ondanks de snelle groei kan de boom toch een respectabele leeftijd bereiken van ruim 100 jaar. In Italië, in Ferrara city (Italië) staat er één van 130 jaar, aldus monumentaltrees.com.

Het veranderende klimaat zie je ook aan de bloei. De bruine viltige bloemknoppen worden in het najaar gevormd, na de laatste groei. Tot enkele decennia geleden zag je de boom in het westen van ons land maar heel soms bloeien. De bloemknoppen zijn vorstgevoelig en alleen na een enkele zachte winter kon de boom uitbundig bloeien.
Nu is het andersom, winters met vorst zijn zeldzaam, de boom bloeit nu dus vrijwel ieder jaar.

Voorwaarden aan de grond(soort) stelt deze boom niet. Wel moet de grond luchtig genoeg zijn, de vlezige wortel heeft wat meer zuurstof in de bodem nodig dan menig andere boomwortel.

Dat maakt de boom ongeschikt voor aanplant in verharding. Ook de ‘moderne’ manier van groenvoorziening (met egaliseerbakken bij aanleg en te zware grasmaaiers bij onderhoud) kunnen het leven van deze fraaie boom verkorten.

De zachte bast is ook heel makkelijk te beschadigen (maaischade), samen met de schaarse aanplant maakt dat er maar heel weinig grote oude Paulownia’s te zien zijn.

De snelle groei zorgt ook met een jaar of 10 al voor een stam van 40 tot 50 cm doorsnede, 4x zo snel als Eik of Beuk. Aangeplant in plantages kan er dus na 8 tot 12 jaar al prima timmerhout geoogst worden. Dit wordt ook wel kirihout genoemd en is zeer licht en sterk.
Een Paulownia- of Kiri tree-plantage is dus een mooie manier van C(O2) opslag, zeker als het hout daarna als timmerhout ook nog jaren meekan.

Een eenmaal afgezaagd loopt de Paulownaboom weer uit en kan na 8 tot 12 jaar weer opnieuw geoogst worden. Dus de, in wortels en wortelhals opgeslagen, C(O2) blijft ook in de bodem aanwezig!

Helaas zijn er ook mensen die denken dat kirihout verwerkt als biomassa ook een duurzame toepassing is. De C(O2) opslag van 10 jaar is echter na biomassaverbranding met 15 minuten terug in de lucht.

Inmiddels zijn er Paulowniaplantages in Europa, waaronder minstens 1 in Nederland.

Als park en tuinboom wordt meestal de

• Paulownia tomentosa gebruikt. Deze wordt nog redelijk algemeen gekweekt. Bloei lila vóór de bladontwikkeling, in mei. Dat wil dus zeggen dat Paulownia’s late uitlopers zijn. De dikke zaaddozen in het najaar en winter geven de boom ook nog een bijzonder uiterlijk. Te bewonderen in vak 17 en vak 58.
• Paulownia tomentosa ‘Hulsdonk ’is een Nederlandse selectie die al op veel jongere leeftijd bloeit. Verder vrijwel gelijk aan de soort.
• Paulownia elongata is te bewonderen in vak 37. Lijkt in alle opzichten op tomentosa, heeft iets smaller en spitser blad. Schijnt toch net iets sneller te groeien, in Oost-Europa is dit de soort die geplant wordt op C(O2) plantages.
• Paulownia elongata ‘Futuro’ is speciaal ontwikkeld voor op een plantage. Vegetatief vermeerderde planten zijn uniform, dus alles groeit even snel en slaat evenveel C(O2) op.
• Paulownia fortunei ‘Minfast’, ook wel verkocht onder de merknaam FAST BLUE, onderscheidt zich door de piramidale kroon. Ook op leeftijd blijft de boom smaller dan de meeste andere Paulownia’s.

Paulownia tomentosa heeft een wat rommelige kroon en iets broos hout. Voor nieuwe aanplant zou de nieuwe Paulownia fortunei ‘Minfast’ in feite een betere vorm zijn. Al zijn er ook kwekers die juist de Paulownia tomentosa ‘Hulsdonk’ aanbevelen, met ook een beter gevormde kroon en minder broze takken.

Maarten H. van Atten
Dendroloog en European Tree Technician