De es

Fraxinus – Es 

De gewone Es bloeit onopvallend, heeft ook geen sierlijk zaad en het blad valt er in het najaar groen af. En in het voorjaar loopt de Es laat uit, en het zaad kiemt overal waar geen bomen gewenst zijn en is ook nog zeer lastig te verwijderen. Zullen we deze lastige en saaie bomen maar niet meer planten?
Ook hoor of lees je weinig verhalen over de Es. In werkelijkheid is het geslacht Fraxinus de moeite waard. De Kelten hadden de Es al opgenomen in hun boomhoroscoop, als je jarig bent tussen 25 mei en 3 juni of  tussen 22 november en 1 december komt je karakter overeen met het karakter van de Essenboom.
Fraxinus excelsior is inheems en vormt een brede kroon, hij ontwikkeld zicht op leeftijd tot een majestueuze boom die niet weg te denken is uit ons landschap. Al kan ik mij voorstellen dat aanplant in een woonkern inderdaad minder gewenst is. Vroeger werd de Gewone Es ook vaak toegepast als knotboom, het hout is zeer geschikt voor gereedschapsstelen en al knotboom ontwikkeld hij stevige rechte takken. In het landschap als knotboom aangeplant heeft hij een andere habitus als de knotwilg.
De gele essen zijn ook de moeite waard (Fraxinus excelsior ‘Aurea’, ‘Doorenbosch’ en ‘Jaspidea’). Geel uitlopend, in de zomer meer geelgroen tot fletsgroen en in het najaar weer een botergele herfstkleur.
En de Treures is ook het vermelden waard. Vaak op begraafplaatsen aangeplant, maar ook als solitair in een park misstaat hij niet.
Fraxinus hebben geen ringsporig hout en vormen dus ook geen jaarringen. Het hout is oersterk, zo bewijst ook een Treures in een door mij ontworpen tuin. Deze Treures stond er al en is in het nieuwe ontwerp opgenomen. De boom is circa 18 meter hoog en de dikke stam gaat na drie meter met twee doorgaande stammen verder. Op een meter of zes buigt één stam de top naar beneden, deze top heeft inmiddels bijna geen takken meer en is aan het inrotten. De andere top buigt over deze top heen en groet door tot 18 meter en is dik bezet met takken. De gehele boom oogt zeer gezond. De hoogste top is door de vreemde draaiing in de lengte een stuk ingescheurd en steunt op het hoogste punt van de andere stam. Met wind schuren de takken over elkaar heen en hoor je de onderste top kreunen onder het gewicht van de hoogste top. Toch gaat het zo al jaren goed en ondanks een ingescheurde en een rottende stam denk ik dat deze Treures nog jaren meekan. Een dergelijk monumentale en hoge Treures met een stam van meer dan een meter doorsnede haal je ook niet zomaar weg.
Essen met bruine winterknoppen zijn afkomstig uit Amerika (Fraxinus americana, angustifolia, biltmoreana en pensylvanica). Deze soorten en de cultuurvariëteiten hiervan worden de laatste tijd wat meer aangeplant maar voorlopig zijn het zeldzame verschijningen. Het zijn gezonde bomen met stevige takken en hebben vrijwel allemaal een fraaie herfstkleur. Meestal geel, afhankelijk van grondsoort en standplaats naar rood verkleurend. Dat over het algemeen aangenomen wordt dat Amerikaanse Essen in het najaar rood verkleuren komt omdat de Fraxinus angustifolia ‘Raywood’ de enige Amerikaanse es is die wel veel aangeplant is.
De winterknoppen van de Pluim-essen zijn grijs. De Pluim-essen bloeien wel opvallend, wit of roomwit in juni. De Fraxinus ornus is inheems en vormt een struik of een kleine boom, heeft een opvallend gele herfstkleur. De Chinese pluimes (Fraxinus sieboldianus) groeit zeer langzaam, bloeit zeer rijk en kan in de herfst opvallend rood verkleuren.

Maarten H. van Atten, dendroloog.